Италия ёки воҳа чигирткаси (Calliptamus italicus)
Umumiy ta'rif
Италия ёки воҳа чигирткаси оrthoptera туркумига мансуб. Улар экинларнинг доимий зараркунандаси ҳисобланмайди. Баъзи йиллардагина баҳори буғдой, арпа, кунжут ва кунгабоқар экинларига анча катта зарар етказади. Бу чигиртка ҳаммахўр бўлганидан, бошқа кўпгина экинларни ҳам зарарланиши мумкин. Етук зоти тўқ қўнғирдан кулранг ёки сарғиш-кулранггача бўлади, Эркак чигиртканинг бўйи 14-23 мм, урғочилариники 26-38 мм келади. Тухум кўзачасининг бўйи 35 мм га боради, ўртаси эгилган, қоқ ўртасидан ўтган чоки уни икки қисмга бўлиб туради, пастки қисми тухум билан тўлган. Унинг девори юпқа, аммо мустаҳкам, унда 20-50 та тухум бўлади. Кўзачанинг юқори қисми юмшоқ бўлиб, қўнғир зайтун тусдаги кўпикли моддадан иборат. Личинка 5та ёшни ўтайди. Биринчи ёшида 5-6 мм, танаси тўқ кулранг, боши, елкаси ва сонларида оқиш доғлари бор, бошланғич қанотлари бўлмайди. Ундан кейинги ёшларида бир текис оч кулранг ёки оч кулранг-сарғиш бўлади, кўкрагининг олдинги қисмидаги ўсиқча равшан кўринади. Ривожланиш даврлари бошқа чигирткалардек бошланғич қанотчаларга қараб аниқланади. Воҳа чигирткаси тухумли кўзачаларини кўпинча уватлар, дала, йўл чеккалари, ғўза экилган далалар орасидаги чимлар, бўш ётган ерлар, қаровсиз қолган бедапоялар, токзорлар ва бўз ерларга қўяди. Тухумли кўзачаларнинг зичлиги ҳар 1 м² да 5-20 тадан 1600 тагача боради. Личинкалар апрель охирида чиқа бошлайди ва июньь ойининг бошигача давом этади. Уларнинг ривожланиши 35-40 кун. Чигиртка июнь бошидан то июль ўрталаригача қанот чиқаради. Тухумдан чиққан личинкалар тўда бўлиб тўпланмайди, балки кичик гуруҳларга бўлиниб туради, аммо жуда кўпайиб кетганда тўдаларга тўпланишади. Учинчи ёшдан бошлаб личинкалар майдон бўйлаб ҳаракатлана бошлайди. Шунинг учун уларга қарши курашни эрта бошлаш керак. Воҳа чигирткаси йилига бир бўғин беради.
Agrotexnik qarshi kurashish chorasi
Қўриқ ва ташландиқ ерларни ўзлаштириш ва далани назорат этиш талаб этади.
Biologik qarshi kurashish chorasi
Табиий кушандалар чигирткаларни камайтириб туради. Булар орасида малҳамчи шпанка қўнғизининг аҳамияти каттадир. Унинг личинкаси (триаигулин) чигиртка кўзачаларида яшаб, уларнинг тухумлари билан озиқланади. Бундан ташқари, чигиртканинг тухум ва личинкаларида қизил кана текинхўрлик қилиши қайд этилган. Қир (супа) пашшалари чигирткаларга нисбатан йиртқичлик қилади. Биргаликда булар 20- 30% гача чигирткаларни камайтириши мумкин. Айниқса қушлар чигирткаларни кириб уларнинг сонини камайтириб туради. Болалаш учун бизнинг мамлакатга учиб келаётган пушти майна галаси 2-3 соат мобайнида чигиртканинг тўда- тўда личинкаларини батамом йуқотишга қодир. Бу қушлар тоғ олди ва тоғли туманларда қояларга ин қуради. Чигирткасининг табиий кушандаларидан бири шақшақлар оиласига мансуб қуш — сочдир. Бу қушлар баъзан чигирткаларнинг айрим тўда ва галаларини еб, бутунлай йўқ қилади.
Kimyoviy qarshi kurashish chorasi
Сумицидиннинг 20% ли эмульгирланувчи концентрацияси (0,2—0,3 кг/га) ёки дециснинг 25% ли эмульгирланувчи концентрациясини (0,2—0,5 кг/га) пуркаш тавсия этилади.